Menstruatiearmoede en menstruatieschaamte: hoog tijd om het dubbele taboe te doorbreken

Menstrueren mag dan een natuurlijk proces zijn, en dus de normaalste zaak van de wereld, toch rusten er nog steeds een aantal taboes op. De fluistercultuur die rond het biologische fenomeen hangt houdt menstruatieschaamte in stand, en daardoor ook menstruatiearmoede en genderongelijkheid. Bij de Vrouwenraad loop het project 'M²: Maak een einde aan menstruatiearmoede', tot juli 2021 gecoördineerd door Heidi Degerickx, stafmedewerker armoedebeleid. Heidi is sindsdien overgestapt naar Netwerk tegen Armoede, waar ze algemeen coördinator is. Samen met Caroline Van Sumere, junior stafmedewerker en coördinator van de jongerenwerking bij de Vrouwenraad, schrijft ze deze bijdrage voor onze blog.

 

Iedereen die menstrueert, heeft het wel al eens meegemaakt. Je gaat nietsvermoedend naar het toilet, en plots zijn ze daar: je maandstonden. Misschien ben je nog net op tijd maar mogelijks heb je ook al plekken op je kledij. Dat geeft stress. Misschien ben je thuis en heb je maandverbanden of tampons liggen, maar misschien ook niet. Misschien ben je in een openbaar toilet, en haal je gewoon een menstruatieproduct uit je tas, of misschien heb je niets bij, en vraag je aan een vriendin of ze ‘iets’ bij heeft. Soms is de schaamte echter te groot en improviseer je dan maar met dubbelgevouwen toiletpapier of zakdoekjes. Herkenbaar?

De angst voor lekken, is iets wat iedereen die menstrueert, kent. Die onzekerheid en schaamte is allesbehalve prettig, en al helemaal wanneer dit élke maand opnieuw gebeurt. Simpelweg omdat je geen geld hebt om menstruatieproducten te kopen. Dat fenomeen heet menstruatiearmoede.

“1 op 8 meisjes in België tussen de 12 en 25 jaar heeft soms geen geld om menstruatieproducten te kopen.”

Ze moeten daardoor maandelijks improviseren of bedelen bij vrienden. 15% van die meisjes in armoede spijbelt zelfs door een gebrek aan menstruatieproducten wanneer ze ongesteld zijn. Toen de cijfers van Caritas Vlaanderen vorig jaar gepubliceerd werden, was niet alleen de verontwaardiging, maar ook de herkenbaarheid, bijzonder groot. Dat dit fenomeen zo lang onder de radar is gebleven, komt door algemene menstruatieschaamte in onze samenleving. Menstruatie blijft tot op vandaag gehuld in een fluistercultuur. Jongeren houden maandverbanden en tampons angstvallig in hun broekzak op weg naar het toilet.

Omwille van de aangetoonde menstruatiearmoede bij jongeren en de verstrekkende gevolgen (angst, spijbelen, genderongelijkheid…) pleit de Vrouwenraad voor een universele verdeling van maandverbanden en tampons op schooltoiletten voor àlle leerlingen. Het toiletpapier hangt er toch ook gewoon voor iedereen die het nodig heeft?

“Kan jij perfect uitleggen wat menstruatie is?”

Wist je dat niet iedere vrouw menstrueert en dat niet iedereen die menstrueert een vrouw is? Durf je openlijk te zeggen dat je ongesteld bent? Voor heel wat mensen is het antwoord op al die vragen ‘neen’. Menstruatie is namelijk nog steeds een groot taboe, waardoor ook de algemene kennis erover nog te beperkt is. Uit onderzoek van Plan International is bijvoorbeeld gebleken dat in Nederland 20 à 30% van de meisjes tussen 12 en 25 jaar beschaamd is omwille van hun maandstonden, in het Verenigd Koninkrijk is dat zelfs de helft van de meisjes.

Dat de schaamte zo groot is, maakt het alleen maar moeilijker voor mensen in menstruatiearmoede om aan te geven dat ze menstruatieproducten nodig hebben en het niet kunnen betalen. Zij krijgen niet alleen te maken met het stigma op menstruatie, maar ook met het stigma op armoede. Menstruatiearmoede is dus een dubbel taboe: er wordt niet gesproken over menstruatie, en al helemaal niet over menstruatiearmoede.

 

 

Menstruatie wordt nog te vaak gebruikt om personen seksistisch en discriminerend te behandelen. Meer dan eens worden argumenten van een vrouw in een discussie onderuit gehaald met dooddoeners als “Je rode vlag hangt uit zeker?” of “Het is weer de tijd van de maand zeker?” Zulke uitspraken zorgen voor schaamte en stigmatisering, met als doel om de betrokken persoon het zwijgen op te leggen.

Menstruatie is nochtans een volkomen normaal en natuurlijk proces, dat essentieel is voor de voortplanting van mensen. Het is dus niet juist om menstruatie als een vrouwenprobleem te zien, te meer omdat niet alleen vrouwen kunnen menstrueren, maar ook trans mannen en sommige non-binaire personen.

 

 

Menstruatiearmoede houdt genderongelijkheid in stand, aangezien menstruerende jongeren en volwassenen door het gebrek aan producten tijdens hun maandstonden weg blijven van school, van hun werk en van het sociale leven in het algemeen. We kunnen menstruatiearmoede dus onmogelijk zien als een individueel probleem, dat vrouwen en meisjes wel onder elkaar oplossen. Het is een maatschappelijk probleem waar we samen de verantwoordelijkheid voor dragen.

“De oplossingen zijn uiteindelijk vrij voor de hand liggend, maar ze vragen om een solidaire samenleving.”

In de eerste plaats is het belangrijk om mensen te sensibiliseren en te informeren over menstruatie als essentieel biologisch proces. Het belang van educatie en sensibilisering op school vanaf jonge leeftijd is cruciaal. Nog al te vaak worden lessen hierover uitgesteld tot de eerste graad van het secundair onderwijs, terwijl meisjes steeds vroeger beginnen te menstrueren (al vanaf 10 jaar).

Een tweede stap in de strijd tegen menstruatiearmoede, en dus voor gendergelijkheid, is een nultarief of vrijstelling van btw op menstruatieproducten. Er bestaat nu al een resolutie van het Europees Parlement waar deze aanbeveling expliciet in staat. Het staat lidstaten vrij om daarop in te gaan.

Een derde stap is het gratis ter beschikking stellen van wegwerpmenstruatieproducten in scholen, openbare toiletten, apotheken, jeugdverenigingen en sportclubs. Wanneer menstruerende personen weten dat ze producten kunnen vinden in de toiletten, zal dit ervoor zorgen dat ze nog steeds kunnen deelnemen aan het openbare leven en dus niet thuis moeten blijven tijdens hun menstruatie.

En tenslotte is het cruciaal om iedereen die menstrueert te sensibiliseren over, en toegang te geven tot, duurzame menstruatieproducten zoals een menstruatiecup of wasbare maandverbanden. Een terugbetalingssysteem via de sociale zekerheid of ziekteverzekering zou in één beweging een groot deel van de menstruatiearmoede wegnemen en de afvalberg enorm verkleinen. Zorg voor mens en planeet in perfecte harmonie. Laten we er samen voor gaan!